نخب المناقب لآل ابی‌طالب (کتاب)
|
| |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | حسین بن جبیر |
| زبان | عربی |
| به کوشش | سید مهدی رجائی |
| تعداد جلد | ۲ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی |
| تاریخ نشر | ۱۳۹۰ش |
نُخَبُ المَناقِب لآل ابی‌طالب؛ کتابی به زبان عربی مشهورترین اثر حسین بن جبیر(درگذشت حدود ۶۴۸ق) و گزیدۀ مناقب ابن شهر آشوب است. نویسنده، مباحثی را در تاریخ زندگانی و فضایل پیامبر اکرم(ص)، حضرت علی(ع) و حضرت زهرا(س) از مناقب ابن شهر آشوب انتخاب کرده و در مواردی خود نیز مطالبی به آن افزوده است.
نویسنده
ابوعبدالله حسین بن جبیر(جبر) (درگذشت حدود ۶۴۸ق) از عالمان شیعه قرن هفتم قمری است. بنا به تصریح علی بن یوسف بن جبیر نوه دختری‌اش، حسین از نسل جابر بن عبدالله انصاری است. دربارۀ شرح حال او اطلاع چندانی در دست نیست. مطالبی از ناحیه نخب المناقب و مطالبی در کتاب نهج الایمان درباره او آمده است.
در برخی از کتب، درباره ضبط نام پدر و یا جد حسین اختلاف‌نظر وجود دارد. نام او را جبر، حبر، خیر و جبیر گفته‌اند. بنا به گفته آقا بزرگ طهرانی، صاحب کشف الحجب و الأستار نام وی را حسین بن خیر و ملا سعید مرندی در تحفه الإخوان نام او را حسین بن حسین گفته‌اند. ولی به نظر می‌رسد نام ایشان جبیر باشد، بنابراین، موارد دیگر همانند حبر، تصحیفی است که در ثبت این واژه صورت گرفته است. علاوه بر صاحب ریاض، میرزا حسین نوری و آقا بزرگ طهرانی ضبط نام وی را جبیر ذکر کرده‌اند.
علی بن فرج سوراوی استاد وی بوده است. تنها استادی است که ابن جبیر در مقدمه «نخب المناقب» به نام وی تصریح کرده است.
حسین بن جبیر علاوه بر نخب المناقب، کتاب الاعتبار فی بُطلان الاختیار را نوشته است. این کتاب در موضوع امامت و روش و ملاک تعیین جانشین پیامبر(ص) است.
انگیزه
حسین بن جبیر در مقدمه کتاب، عامل و سبب اساسی گزینش مناقب را کثرت مطالب و حجیم‌بودن آن ذکر کرده است. او مفصل‌بودن مناقب را به‌جهت ذکر سند روایات دانسته و کم‌همتی مردم هم‌عصرش در طلب دانش را عامل دیگر این تلخیص معرفی کرده است. وی همچنن می‌گوید کسی اسناد روایات را می‌خواهد به مناقب رجوع کند. از وی نقل شده است هنگامی که علی بن فرج به من اجازه روایت این کتاب و دیگر آثارش را داد، دیدم که حجم مناقب خیلی زیاد است و ترسیدم از روایت و نقل آن عاجز بمانم از این رو آن را تلخیص کردم.
ابن جبر این کتاب را بر اساس مشورت و دستور تاج‌الدین علی بن محمد بن فضل علوی حسینی گردآوری کرده و حتی اشاره می‌کند که خطبه کتاب را تاج‌الدین نوشته است.
جایگاه
سید هاشم بحرانی در غایة المرام مطالبی از آن نقل کرده است. و صاحب الحجج القویه از آن یاد کرده است به‌گفتۀ افندی، علی بن سیف بن منصور در کنز جامع الفوائد از آن نقل کرده است. بیاضی نیز در الصراط المستقیم از آن نام برده و مطالبی نیز نقل کرده است.
محتوا
حسین بن جبیر کتاب نخب المناقب را در دو جلد سامان داده و هر جزء را به ابوابی و هریک از ابواب را به فصل‌های گوناگون تقسیم کرده است.
- باب اول مباحث مربوط به پیامبر خاتم است؛ این باب سی و شش فصل دارد و موضوعاتی مانند بشارت‌های انبیاء پیشین به نبوت رسول اکرم(ص)، ولادت، اخلاق و سیره، معجزات، نبوت، غزوات و جنگ‌ها، وفات و روایتی در فضیلت زیارت آن حضرت دربردارد.
- باب دوم مباحث مربوط به امامت و ذکر مناقب حضرت علی(ع) است. در این باب مطالبی درباره اثبات امامت، شرایط و اوصاف آن بیان شده است که بخشی از مطالب در مناقب نیامده است. بطلان اختیار امام از سوی امت، میراث، رد غلات، رد هفت امامی‌ها، رد خوارج، پرسش و پاسخ پیرامون مسائل مختلف از دیگر مباحث این باب است.
- باب سوم درباره درجات علی بن ابی طالب(ع) است. در این باب نیز فصل‌هایی مانند سبقت به اسلام، سبقت در نماز، بیعت، علم، هجرت، جهاد، شجاعت، سخاوت و انفاق، زهد و قناعت، تواضع، عدالت و امانت، هیبت و همت، یقین و صبر، اعمال صالح، حزم و ترک مداهنه، حلم و شفقت، نیابت و ولایت مطرح شده است. فصل‌های دیگر کتاب درباره ویژگی‌های اختصاصی حضرت است که در مناقبِ موجود، نیست.
- باب یاد حضرت علی(ع) نزد خالق و مخلوقین است. در این باب نیز مباحثی در زمینه علم غیب، علم بلایا و منایا و مطالبی درباره آن حضرت از در حیات رسول خدا، خلافت ابوبکر، عمر، عثمان و حکومت آن حضرت آمده است.
- باب النصوص علی امامة امیرالمؤمنین علیه‌السلام. آیات و روایاتی که بر امامت حضرت علی(ع) دلالت می‌کند، آمده است.
- باب ما یتعلق بالاخرة من مناقبه فی محبته. در این باب مطالبی در مناقب حضرت ضمن چهارده فصل آورده است.
- باب مناقب حضرت زهرا(س)، نویسنده در این باب موضوعات اختصاصی مربوط به حضرت زهرا(س) را آورده و فصل پایانی را به وفات و زیارت آن حضرت اختصاص داده است. عناوین فصل‌ها به شرح زیر است: برتری او بر زنان عالم، جایگاهش نزد خداوند، محبت پیامبر به او، معجزات، اخلاق، ازدواج، وفات و زیارت. وی سر انجام با دو بیت مطالب مربوط به حضرت را به پایان برده است. بدون این که اشاره شود به اتمام کتاب و یا اتمام این فصل.
| نفسی تقرّ بأنّها | یوم القیامة غانمه | |
| بنبیها و وصیها | و السیدین و فاطمة |
افزوده‌های ابن جبیر
بنا به تصریح حسین بن جبیر در مقدمه نخب المناقبِ، وی مطالبی را برای تأیید و تأکید آورده است. و نیز بنا به نظر برخی از محققان کتاب مناقب اصلی بیش از مناقبی بوده است که اکنون در دسترس است، شاید بتوان به برخی از مطالب موجود در نخب استشهاد کرد، اگر چه بخش اعظم آن مطالب را بنا به تصریح حسین بن جبیر از افزوده‌های خود وی است.
در نخب المناقب روایات و مطالبی در حجم بیش از ۶۲ صفحۀ ۲۰ سطری بدون پاورقی هست که در مناقب ابن شهر آشوب چاپ شده، نیست، مطالب مذکور بنا به تصریح محقق «نخب المناقب» در پاورقی با این عبارت «بین الهلالین غیر موجود فی المطبوع» مشخص شده است.
نسخه‌ها
از این اثر نسخه‌های متعددی در کتابخانه‌های مختلف قرار دارد، از جمله سه نسخه در کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی در قم نگهداری می‌شود:
- نسخه کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی به شماره ۴۸۲۱: نسخ آن در دهه اول محرم سال ۱۰۸۰ صورت گفته است. عناوین آن نوشته نیست و بعضی از فرازها در نسخه سفید مانده است.
- نسخه نسخه کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی به شماره ۶۷۷۱، کتابت آن به‌وسیله احمد بن محمد بن حسین بن فقیه علی بن محمد بن حسین بن ابراهیم بن محمد فقیه محمدی، در جمعه ۲۹ ذی القعدة سال ۸۳۹ق انجام شده است. در فهرس التراث تاریخ کتابت آن ۸۳۷ دانسته شده است.
- نسخه کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی نسخه به شماره ۱۰۲۶۲ در کتابخانه مرعشی، نسخ آن توسط محمد زمان اردشیر در جمادی الثانیة سال ۱۰۶۹ق صورت گرفته است.
- نسخه کتابخانه دانشگاه تهران به شماره ۶۸۵، نسخ آن توسط عبدعلی بن ابراهیم بن منفا در چهارشنبه ۱۲ جمادی‌الاول سال۸۴۳ق صورت گرفته است. فهرست نگار این کتابخانه در توضیح گفته است این نسخه جلد یکم است، در انجام نسخه ابیاتی آمده که در بعضی از نسخه‌ها موجود نیست:
| نفسی تقرّ بأنّها | یوم القیامة غانمه | |
| بولائها لولیها | ربّ السماء السامیة | |
| بنبیها و وصیها | و السیدین و فاطمة | |
| و لتسعة من نسلهم | بهم القیامة قائمة |
- نسخه حوزه علمیه امام صادق(ع) اردکان یزد، شماره ۱۲۱، این نسخه توسط سلیمان بن طبیب در جمعه ۱۶ صفر سال ۱۰۱۲ق صورت گرفته است.
- آقابزرگ طهرنی از نسخه‌ای نزد حسین قدیحی فرزند صاحب انوار البدرین یاد کرده که کتابت آن توسط ناصر بن سلیمان فقیه در ظهر چهارشنبه ۱۰ رمضان ۹۴۸ق به پایان رسیده است.
تصحیح و چاپ
نخب المناقب بر اساس ۶ نسخه که قدیمی‌ترین آنها در کتابخانه آیت‌الله مرعشی بوده، توسط سید مهدی رجایی در قم تصحیح و انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی در ۱۴۳۳ق/۱۳۹۰ش آن را چاپ کرده است.
پانویس
- ↑ سبحانی، موسوعة الطبقات الفقهاء، ج۷، ص۳۴۲.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۲۴، ص۸۸، ۴۱۱.
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ج۲، ص۳۹-۴۰.
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، ج۲۴، ص۹۰؛ امین، اعیان، ج۶، ص۱۱.
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ج۲، ص۳۹-۴۰.
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، ج۶، ص۲۴، ۸۸، ۲۶۵.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۲۴، ص۸۸؛ امین، اعیان، ج۶، ص۱۱؛ سبحانی، موسوعة الطبقات الفقهاء، ج۷، ص۱۶۷.
- ↑ افندی، ریاض العلما، ج۲، ص۳۹
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۲، ص۶، ۱۱، ۲۲۱؛ امین، اعیان، ج۵، ص۴۶۵-۴۶۶.
- ↑ امین، اعیان، ج۵، ص۴۶۶؛ نباضی، الصراط المستقیم، ج۱، ص۱۱.
- ↑ بحرانی، غایة المرام، ج۳، ص۴۱.
- ↑ حلی، اثبات الوصیه، ص۴.
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ج۲، ص۳۹.
- ↑ بیاضی، الصراط المستقیم، ج۲، ص۴۲.
- ↑ امین، مستدرکات اعیان، ج۶، ص۲۰.
- ↑ حسینی جلالی، فهرس التراث، ج۱، ص۶۳۹.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۲۴، ص۸۹.
- ↑
منابع
- افندی اصفهانی، میرزا عبدالله، ریاض العلماء و حیاض الفضلا، تحقیق: سید احمد حسینی، قم، خیام، ۱۴۰۱ق.
- آقا بزرگ تهرانی، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، قم، اسماعیلیان و تهران، کتابخانه اسلامیه، ۱۴۰۸ق.
- امین، سید حسن، مستدرکات أعیان الشیعة، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۸ق.
- امین، سید محسن، أعیان الشیعة، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۰۶ق.
- بحرانی، سید هاشم، غایة المرام و حجة الخصام فی تعیین الإمام من طریق الخاص و العام، تحقیق: سید علی عاشور، بیروت، مؤسسة التأریخ العربی، ۱۴۲۲ق.
- حسینی جلالی، فهرس التراث، قم، انتشارات دلیل ما، ۱۴۲۲ق.
- حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، اثبات الوصیه للامامة علی بن ابی طالب علیه‌السلام، بیروت، درالاضوارء، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
- سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، قم، مؤسسه امام صادق، ۱۴۱۸ق.
- بیاضی، الصراط المستقیم إلی مستحقی التقدیم، المکتبة المرتضویة، ۱۳۸۴ش.
پیوند به بیرون
- کتابهای فضایل اهلبیت
- کتابهای کلامی (عربی)